ÜSKÜDAR YEŞİL DİREKLİ HAMAM   (BİTMEMİŞ BİR YAZI)

 Üsküdar şehr-i azizinde bir hamam vardır ki dillere destan olmuş, adına destanlar yazılmıştır. Hakimiyet-i Milliye caddesi’nde bulunan bu hamam birçok isim ile hatırlanılırdı. Bu isimleri hatırlamak gerekirse şunları sıralayabiliriz; Yeşil direkli hamam, Valide Sultan Hamamı, Çarşı Hamamı, Atik Valide Sultan Hamamı, Büyük Hamam. Ancak Yeni Valide Camii’nin nakış gibi işlemeli sebilinin önünde durup az ilerde nazenin vaziyette duran hamamı ismiyle sorsanız korkarım ki kimse gösteremeyecek ve burada hamam yok ki diyecektir. Çünkü 1962 yılından beri herkes burayı çarşı olarak görmüş, girip alışveriş yapmış ve çıkmıştır. Halbuki bu güzelim bina vaktiyle Koca Mimar Sinan’ımıza Atik Valide Camii’ne vakıf geliri olması için hamam olarak yaptırtılmıştı. Bu binanın başına neler gelmedi ki. İbrahim Hakkı Konyalı Üsküdar Tarihi’nde bu hamam hakkında müşahedelerini şöyle yazmış: “Renkli sütunlarıyla, muhteşem kurnalarıyla, som mermerden döşemeleriyle, aydınlığı ve temizliğiyle meşhur olan bu pırlanta ecdad yadigarı, bir ara köpeklere yuva, baykuşlara tünek olmuştu. Sahipleri kör kazmaya yapışmışlari kaymak gibi mermer döşemelerini birkaç bin liraya satmışlardı. Her birisi özel işçilikleri ile ayrı ayrı değer taşıyan kurnaları da hoyratça sökülerek yağma ettirilmiştir. Ben burasını ahır, abdesthane, ve esrarkeş barınağı olduğunu gözlerimle gördüm.” Şimdi bu iç bayıltan sahnelerden hamamın bina edilişine dönelim. 1583 senesinde 2.Selim’in hanımı Nurbanu Sultan yaptırdığı Atik Valide Camii’nin yanındaki hamam ve Çemberlitaş’ta şimdi traşlanmış vaziyette bulunan çifte hamamlara bir yenisini daha ekleyerek Üsküdar merkezine çifte hamam inşa ettirmiştir. Evliya Çelebi bu hamamı şöyle işlemiştir seyahatnamasine: “Çarşı Hamamı: Gayet ferahlatıcı, güzel havalı ve iyi yapılı bir hamamdır. Güzel hoş ve temiz tellakları, nil renkli peştemalları vardır.”

Bu çifte hamam Mimar Sinan’ın Manisa Hafsa Sultan Hamamı’ndan sonra en aydınlık hamamlarından birisidir.

Hamam 1917 yılında kapatılmış, sonra alan şahıslar hamamı resmen parça parça edip satmışlar.  Tütüncü devralmış daha sonrasında 1929’da Gümülcineli Mehmed Bozkurt satın almış. Hamamın bitişiğine inşa edilen binaları yıktırıp yerlerine dükkanlar yaptırmış ve marangoz ile tamirciye kiraya vermiş. Neticede yaşanan gelişmelerle Mehmed Bozkurt Bey hamamı 1962 senesinde restore ettirmiş Mimar Sinan Çarşısı diye ticarete açmıştır.

Kaç tane hamam için destan yazmıştır ki şairler? Kaç hamamın güzelliği, temizliği, billur suyu dillerde destan oluşturmuştur? Tarihi bilgilerini aktarmış olduğum hamam üzerine Aşık Veysel’in uzunca bir destanı mevcut. Evet şaşkınlığınızı hissediyorum. Bu destanı mahlasıyla, Sivas imgeleriyle ilk okuduğumda bende gözlerime inanamamış ve neredeyse Sivas’tan hiç dışarı çıkmamış, gözleri âmâ olan bir halk ozanı nasıl olurda hiç gelmediği, hiç görmediği Üsküdar’daki Mimar Sinan Hamam’ına koskoca destan yazabilir. Bu ozanın muhayyilesi ne kadar da kuvvetli imiş der iken, bir şairin muhayyilesi ne kadar kuvvetli de olsa böyle bir durumun mümkün olamayacağı hususunda tereddütlerim iyice arttı. İnternetten arattığımda Nurettin Albayrak’ın İslam Ansiklopedisi’ndeki Halk Edebiyatı’nda İstanbul (c.23, s:291) maddesindeki “19 yüzyılda yaşamış Aşık Veysel adında bir halk şairinin yirmi dörtlükten oluşan Üsküdar Büyük Hamam Destanı o günlerde şehir hayatında önemli bir yeri olan hamamların yapısı, burada çalışanlar ve bu yerlerle ilgili geleneklerin anlatıldığı önemli belgelerdir.” Bu tek cümlesi beni bu çıkmazdan kurtardı. Ama yine de 20.yy Aşık Veysel’i ile 19. Yy Aşık Veysel’i arasında o kadar çok benzerlikler var ki.

Şehr-i Üsküdar’da çarşı içinde

Misli yoktur ne Acem’de ne Çin’de

Büyük Hamam diye meşhur-u alem

Yeni tamir gördü hele geçende

Binası metindir çifte hamamdır

Esbab-e sevk-ü sefa hem tamamdır

Her gün nice bey paşa âyân gelir

Bazısı da esnaf ile avamdır

Şah-ı rah üzre kapısı anın

Bir âli kubbesi var camekanın

Zemini ak mermer, ortası havuz

Etrafı gülistandır şadırvanın

Avamın havassın ayrılmış yeri

Hasır üstü kilim döşeli biri

Ayan-ü eşrafa serilmiş şilte

Hamamda adettir kadimden beri

Misk gibi gül kokar havlu peştamal

Kahveci Arif bir taze gülcemal

Yanaşmalar dahi gayet hobru

Natırlar naziktir, sahibi kemal

Buyur gel efendim başımın tacı

Bu kebir hamamda canın ilacı

İbrişim kiseler Misk sabunları

Sizler için getirmiştir hamamcı

On nefer dellâkı şahbaz civandır

Hem ikisi anın taze fidandır

Biri şehr-i Üsküdar’ın gülüdür

Sivas’larının şöhreti Ergüvandır

Dellâklar karşılar selam temenna

Soğukluk müferrih gayet rûşenâ

Anda bir de küçük halveti vardır

Cümle taze civanlara aşina

Anda ister isen gece yat uyu

Seyreyle uzanmış bir selvi boyu

Sanma hali vahşet üzeredir ahû

Kuzu misalidir hepsinin huyu

Göbek taşı bir pak mermerden alan

İçeri girince gel bir yol uzan

Kıl temaşa güzellerin reftarın

Gör nasıl olurmuş serv-i hiraman

Üç sofası vardır dört adet halvet

Her birinde ayrı ayrı letafet

Mücerrebdir suyundaki şifası

Tatlı olur kurna başı muhabbet

Sivas’lı Ergüvan Ahmed’dir biri

Şehr-i gül Hasan’dır öbür dilberi

Şimşir na’lin üzre reftar iderek

Hizmetine gelir birinden biri

İkiz midir yaşıt mıdır bilemem

On beşerden yukarıdır diyemem

İşve, cilve, hem edeble nezaket

Mislin bir hamamda bulamaz âdem

Koltuğunda lenger sabun ile lif

Gelir hizmete o dellâk-ı latif

Elpençe karşısında divan durarak

Sanırsın çekilmiş nurdan bir elif

Atup pay-i billurundan nalinin

El öper evvela şuh-u nazenin

İbrişim kisveyi alup destine

Nazikane ovar çıkarır kirin

Temaşa kıl cümbüşünü kâkülün

Şebnem misal ter danesin ol gülün

Kasem size el ayakta parmaklar

Eşi birer koçan pembe sünbülün

Heman bütün ihvanımız buyura

Nevcivan uşaklar selam dura

Üsküdar’da büyük hamam efendim

Böyle bir hamam-ı dilküşa bura

Üç kuruşa efendim bunca safalar

Ama gönül çeker yük yük cefalar

Mürüvvet yoktur endaze arşın

Selsebil olsun bahşiş-i musaffalar

Aşık Veysel yazdı size destanı

Görüp aklın verip nice bütanı

Bura hamam değil periler kanı

Üsküdar şehrinin hem gülistanı