Vefatının 87. Senesinde Üsküdarlı Ressam Hoca Ali Rıza Efendi

Üsküdar bünyesinde yetiştirmiş olduğu insanlara öyle Üsküdarlılık katan bir şehir ki o kişiler hayatları boyunca hep Üsküdar ile yad edilegeliyorlar. Bu kişilerden birisi de Üsküdarlı Ressam Hoca Ali Rıza Efendi. 20 Mart 2017 tarihi asker ressamların en meşhurlarından Ali Rıza Efendi’nin vefatının 87. Yıl dönümü idi. Üsküdar Belediyesi vefat yıldönümünden iki gün sonra da olsa büyük ressamı yad etmek üzere Bağlarbaşı Kültür Merkezi’nde bir ihtifal düzenledi. Bu ihtifale katılmak için heyecanla yola koyuldum. Salona girdiğimde ise koltuklar bomboştu… Ancak ön sıralara ilerleyince salonun tıka basa dolu olduğunu hissettirecek ağırlıkta güzel insanları gördüm. Yine Üsküdar ile yad olunan Niyazi Sayın beyefendi en ön sırada programı takip etmekte idi. sadece o değil. Uğur Derman Beyefendi ve eşleri Çiçek Derman hanımefendi ve Prof. Dr. Zeki Kuşoğlu hoca da Ressam Ali Rıza programına teşrif buyurmuşlardı.

Evvela Üsküdar Belediyesi’nin Hoca Ali Rıza Efendi ile alakalı hazırlamış olduğu belgeseli seyrettik. Sonrasında ise onun talebesinin talebesi olan ve Ali Rıza Efendi üzerine yüksek lisans tezi hazırlayan resim öğretmeni Naciye Turgut hanımefendi konuşma yaptılar. Hoca Ali Rıza’nın emekli olduktan sonra Üsküdar’da bulunan Mithat Paşa Kız Meslek Lisesi’nde resim dersleri vermiş olduğunu ve Malik Aksel’in deyimiyle Üsküdar’ın ressamlar diyarı olduğunu ifade etti. Naciye Hanım, Üsküdar’da bir şehir müzesi kurulmasını ve oraya Hoca Ali Rıza’nın isminin verilip yaşatılmasını teklif ettiler.

Uğur Derman Bey konuşmalarına bir kıta ile başladılar:

Kemâlât-ı rıza tasvir olunmaz

Eder dilşâdını her lahza tebcil

Çalışmakla eder imrar ve evkat

Rıza, kıldı rıza-yı Hakka tahsil.

Arkadaşlarından Hüseyin Haşim Bey bu kıtayı Hoca Ali Rıza Efendi için yazmıştır. Uğur Derman bey, Üsküdarı yirminci yüzyılda temsil eden iki büyük sanatkar var, birisi Üsküdarlı Ressam Ali Rıza Bey diğeri de Üsküdarlı Hezarfen Necmeddin Okyay bey’dir, diyerek kanaatini belirttiler. Sonrasında iki büyük sanatkar arasındaki ilişkilerden bir misal verdi. Necmeddin Efendi yapmış olduğu ebruları Ali Rıza Efendi’ye gösterir ve onun fikrini alırmış. Necmeddin efendi’nin kendince beğendiği ebruları Ali Rıza Bey kenara koyar, sonra hiç üstünde durmadıklarına da “haa bu işte olmuş” diyerek beğendikleri arasına koyarmış. Ve Necmeddin efendi, “bu şekilde devam ettik ve ben renk zevkimi Ali Rıza Bey’den aldım” dermiş. Uğur Bey’in sunumunda dikkatimi çeken noktalardan biride belgesel kelimesini kullanmayıp “belgefilm” demesiydi. Düşününce lisanımıza cazib bir teklif sunmuş olabilir dedim kendimce. Dostlarından Fuad Şemsi bey Üsküdarlı Rıza Bey için “onun her hali, her hareketi ibadetti” dermiş. Ali Rıza beyin hep düşündüğü fikirlerinden biri bir köprü başında şerbetçi dükkanı açmak ve gelen geçen herkese parasız olarak meccanen şerbet ikram etmekmiş.

Uğur Derman bey getirmiş olduğu defterinden kıymetli hatıraları nakletmeye devam ederken Ali Rıza Bey’in günümüz insanına her yönüyle emsal teşkil eden biri olduğunu düşünerek kıymetli hocam Mahmud Sami Kanbaş ile biz neler kaybettik, kimleri kaybettik diyerek ah u vah ediyoruz. Ali Rıza beyin merhametine misalen Uğur hoca şu anekdotu anlatıyor. “Talebesi Nazmi Bey ile Çamlıca’ya resim yapmaya çıkıyorlar. Bağlarbaşı Altunizade arasında bir arabaya rastlamışlar, arabanın içi dolu, çok zayıf kemikleri gözüken bir at da o arabayı çekmeye çalışıyor, hatta arabayı çekemediği için sahibinden kamçılar yiyor. Bu hali görünce Rıza Bey önce şapkasını sonra üniformasını çıkartıp arabanın üstüne koyuyor, hadi Nazmi bey diyor ve yokuş bitene kadar arabayı itiyorlar. Şu kemale bakın…”

Ali Rıza Bey bilhassa Paşabahçesini çok severmiş ve bu sevgisinden dolayı da bir müddet orada yalıda oturmuş ve Fuad Şemsi Bey’de yalı komşusuymuş.

Hoca Ali Rıza Bey’e dair konuşmasına devam eden Uğur Bey, herkese iyilik etmeye çalışan birisi, ailesiyle hiçbir zaman düzen kuramamış, hanımı ise maalesef Ali Rıza Bey’i hayatı boyunca anlayamamış birisi, onu hep hafifsemiş. Ve artık talak vaki olmuş ancak kıyamamış onu evden çıkartmaya, yine evde oturtmuş fakat artık namahremi olduğu için yanında başı örtülü oturtmuş ve bu şekilde hayatlarını sürdürmüşler. Son döneminde ise bir ailevi baskıyla Ali Rıza Bey hapse düşmüş bir hayli zaman hapiste yatmış tabi nahak yere yattığı anlaşılıp bırakıldıktan sonra dostlarım benim için üzüldüler diye hapisten sonra felce yakalanmış ve bir hayli zaman evinde felç olarak yatmak durumunda kalmış. Ama bütün üzüntüsü dostlarım benim için üzüldü.

Sıradaki konuşmacı Zeki Kuşoğlu hoca idi. O da konuşmasına Ahmed Yüksel Özemre hocanın kitabından bir iktibas ile başladı. Özemre hoca o dönemde yaşamamış olmasına rağmen Ali Rıza Efendi’nin bıraktığı nida onun vefatından yıllar yıllar sonrasında dahi yankılandığı için aileden, çevresinden duyduklarını yazmıştı. “Mütevazıydı, sabırlıydı, tefekkür eder acele etmezdi, fedakardı, cömert, sadık, hakikate yürekten bağlı, ehl-i dil, rakik, diğergam, merhametli, hadimül fukara, müstesna hasletli, benzeri az görünen güzel insan.”

Kuşoğlu hoca Ali Rıza’yı son mutasavvıflardan sayabileceğimizi hatta buna iki kişiyi daha dahil edebileceğimizi ifade ettiler. Bu kişiler Süheyl Ünver ve Mustafa Düzgünman. Gelecek yıla dair de Hoca Ali Rıza’nın 88. Vefat yıldönümü olması hasebiyle hoca hakkında sempozyumlar, sergiler yapılmasını ve bir müze açılıp isminin verilmesini teklif etti.

Hemen ardından Mustafa Düzgünman’ın icazetli talebesi 90 yaşındaki ney üstadı Niyazi Sayın hoca sözü aldı. Kendisi dinçliğini muhafaza edebilmiş bir şekilde bizleri bolca güldürdü. Ali Rıza hoca gibi büyük değerli bir insanın ism-i şerifi geçtikçe gönlümüz ferahlıyor diye başladı söze. Mustafa Düzgünman’ın dükkanında çalışmış olmakla çok şeyler kazandığını ifade etti ve Özemre’ye “yahu biz bu dükkanda çalışmamış olsaydık yedi dükkan süprüntüsüne dönerdik” dediğini aktardı. Yedi dükkan süprüntüsü vardı her kutunun dibinden bir parça alınır tütsü yapılır hanımlar gelir bu tütsüyü alırdı, ona yedi dükkan süprüntüsü derlerdi diye de ilk defa duymuş olduğum bu tabiri izah etti. Niyazi Sayın hocanın Mukaddes isminde bir ilkokul hocası, Ali Rıza hocanın talebesi olduğunu belirtti. Selimiye’deki evine ziyarete gittiğinde Ali Rıza Hoca’nın kendisine göndermiş olduğu mektupları ve ona ait olan şeylerin kopyasını kendisine vermiş. Ali Rıza Hoca’yı 10 dakika boyunca o yaşına rağmen ayakta anlatan Niyazi Hoca’ya konuşmasının sonunda çiçek takdim etmek isteyen sunucuya “evladım ben ne yapacağım çiçeği, onun yerine bir işkembe çorbası içelim” deyip bütün salonu güldürdü.

20 Mart 1930 tarihinde bu alemde hoş bir sada bırakarak göçen gönül insanı büyük ressam Üsküdarlı Hoca Ali Rıza Efendi’yi rahmet ve minnetle yâd ediyoruz.

                                                                                               Ömer Faruk Deliktaş